بسیاری از افراد خلاصه مقاله را با چکیده آن اشتباه می‌گیرند یا تصور می‌کنند که این دو یک مفهوم دارند؛ در صورتی که اینطور نیست و چکیده و خلاصه مقاله چند تفاوت اساسی با یکدیگر دارند. به عنوان مثال، در خلاصه مقاله مسئله به طور کلی بیان شده و از جزئیات صرف‌نظر می‌شود؛ در صورتی که در چکیده نکات ریز نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند. همچنین معمولا در خلاصه‌نویسی مبحث‌هایی برای دسته‌های مختلف مخاطبان در مسیر مشخصی پیش می‌رود؛ در صورتی که چکیده برای انتخاب آسان و جستجوی موضوعات استفاده می‌شود. در این مقاله، به تفاوت چکیده با خلاصه پرداخته ایم تا بدانید که در چکیده چه مواردی ذکر می‌شوند و در خلاصه مقاله به چه نکاتی پرداخته می شود. برای درک تفاوت چکیده با خلاصه مقاله، ابتدا چکیده و خلاصه مقاله معرفی شده‌اند و پس از آن اساسی‌ترین تفاوت چکیده با خلاصه مقاله بررسی شده‌اند.
چکیده مقاله چیست؟
امروزه، دنیای اطلاعات بسیار گسترده شده است؛ به همین دلیل اکثر افراد، به خصوص جستجوگران و محققان، زمانی که به دنبال موضوعی می‌گردند غالبا گزیده‌خوانی را ترجیح می‌دهند. یعنی ابتدا به چکیده مقاله نگاه می‌کنند و پس از آن برای خواندن یا نخواندن مقاله تصمیم می‌گیرند. این‌جاست که نوشتن صحیح چکیده مقاله اهمیت پیدا می‌کند. چکیده مقاله که یکی از مهم‌ترین قسمت‌های آن محسوب می‌شود، خلاصه‌ای از بخش‌های مهم یک مقاله است که به صورت مختصر در چکیده به آن‌ها اشاره شده و در برخی موارد نیز ممکن است شامل لیست عبارات و کلمات کلیدی مقاله باشد.
هدف اصلی از نوشتن چکیده که ویژگی مهم آن نیز محسوب می‌شود، راهنما بودن و تمام‌نما بودن آن است؛ به عبارتی چکیده مقاله باید به صورتی نوشته شود که مخاطب با خواندن آن اطلاعات اساسی را از پژوهش را دریافت کند و قدرت شناسایی سریع و دقیق محتوای یک مقاله را در اختیار داشته باشد. همچنین صرفه‌جویی در وقت نیز از دیگر اهداف نوشتن چکیده است و در واقع چکیده باعث می‌شود خواننده، مطلب را در زمان کمتر و با سرعت بیشتری مطالعه کند. برای درک تفاوت چکیده با خلاصه بهتر است ابتدا هریک از این مفاهیم را بیشتر درک کنیم.
ویژگی‌های چکیده مقاله چیست؟
ویژگی‌های اصلی چکیده یک مقاله را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
· چکیده خلاصه‌ای از قسمت‌های مهم یک مقاله است که باید به طور مختصر و روشن عرضه شود. در واقع چکیده، فشرده شده یک متن بلند است که نکات اصلی متن را برجسته کرده و محتوا را به صورت خلاصه توصیف می‌کند.
· چکیده اولین قسمت مقاله است که توسط مخاطب خوانده می‌شود؛ در نتیجه می‌توان گفت که نمای کلی یک مقاله، چکیده آن است.
· چکیده‌ها با ساختار یکپارچه و حجم کمی که دارند باعث صرفه‌جویی در زمان مخاطب می‌شوند. این ویژگی، به خصوص برای مخاطبانی که با حجم بسیار زیاد مقالات روبرو بوده و فرصت کمی دارند، بسیار مؤثر است.
· چکیده مقاله باعث می‌شود امر جستجو و انتخاب، برای مخاطب آسان‌تر شود.
در تمامی شرایط توصیه می‌شود برای نوشتن چکیده مقاله خود، زمان کافی صرف کرده و این کار را با دقت بالایی انجام دهید. به طور کلی می‌توان گفت که نتیجه یک مقاله در چکیده آن مشخص می‌شود و می‌تواند در قبول یا رد شدن مقاله بسیار موثر باشد. برای نوشتن یک چکیده خوب با کیفیت بالا می‌توانید چکیده مقالات معتبر را خوانده و از آن‌ها الگو بگیرید. همچنین توصیه می‌شود به اهمیت چکیده و اصول نگارش آن توجه داشته باشید؛ زیرا در اغلب بانک‌های اطلاعاتی اعم از گوگل اسکولار، تنها چکیده مقالات نمایش داده می‌شود.
خلاصه مقاله چیست؟
به طور کلی می‌توان خلاصه‌نویسی را به معنای مرور کلی و نگاهی به چشم‌انداز محتوای یک منبع دانست. خلاصه‌نویسی غالبا به زبان خود افراد نوشته شده و از متن اصلی کوتاه‌تر است. در واقع معنا و مفهومی است که از متن اصلی استخراج می‌شود و کاملا مختصر و مفید است. اگرچه خلاصه مقاله به صورت مختصر و مفید نوشته می‌شود؛ اما غالبا نکات کلیدی مقاله حذف نخواهند شد.
خلاصه‌نویسی یک مقاله با اهداف مختلفی انجام می‌شود. مهم‌ترین این اهداف که ویژگی‌‌ها و مزایای خلاصه نیز محسوب می‌شوند، عبارت هستند از:
· برای اینکه فرد بتواند نشان دهد که محتوای آموزشی خود را به طور کامل و دقیق یاد گرفته است، می‌تواند آن محتوا را خلاصه‌نویسی کند.
· خلاصه‌نویسی هنگام مطالعه، می‌تواند برای یادداشت‌برداری و یادآوری مطالب در آینده مفید باشد.
· هنگام مطالعه پایان‌نامه یا مقاله، خلاصه‌نویسی می‌تواند به عنوان مرور تحقیقات قبلی مورد استفاده قرار بگیرد.
· با خلاصه نویسی یا همان انتخاب و گزینش مطالب مهم و اساسی از مقاله، می‌توان به میزان زیادی روی مقاله تسلط پیدا کرد.
· مهارت‌هایی مانند سریع‌خوانی و مهارت کشف و حذف مطالب زاید، به واسطه خلاصه‌نویسی تقویت می‌شوند.
· فرد با این کار به انواع اصول نگارش و نقل قول‌های مستقیم و غیرمستقیم تسلط پیدا می‌کند.
· ذکر منابع درون متن و پایان متن، به واسطه خلاصه نویسی آسان‌تر و بهتر انجام می‌شود.
· با کمک خلاصه نویسی می‌توان مقالات مختلف نویسندگان را مقایسه کرد و به نتایج دلخواه رسید.
· آشنا شدن با مباحث روز دنیا در انواع حوزه‌های علمی، از طریق خلاصه‌نویسی به‌سادگی امکان‌پذیر است.
در نتیجه با توجه به تمامی این اهداف می‌توان گفت که خلاصه‌نویسی مقاله مزایای زیادی دارد و هم خواننده و هم نویسنده خلاصه می‌توانند به شکلی صحیح از آن استفاده کنند.
برای خلاصه‌نویسی چه باید کرد؟
· باید متن اصلی را به دقت بخوانید، به جزئیات آن تسلط کامل داشته باشید و بتوانید نکته‌های مهم و کلیدی را از متن استخراج کنید.
· موضوع اصلی را شناسایی کنید، به تمامی نظریه‌ها توجه کرده، نکات اصلی را یادداشت‌برداری کرده و آن‌ها را به زبان خودتان بنویسید.
· در نهایت خلاصه نوشته شده را بازخوانی کرده و جملات و کلمات آن را به دلخواهتان تغییر دهید تا مشابه با متن اصلی نباشد.
تفاوت چکیده با خلاصه مقاله چیست؟
همانطور که در ابتدای مقاله نیز گفته شد، برخی افراد تصور می‌کنند که خلاصه نویسی مقاله با چکیده آن یکی است یا این دو را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند؛ در صورتی که این دو موضوع کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند. موارد زیر از جمله مهم‌ترین تفاوت چکیده با خلاصه هستند:
· در خلاصه مقاله، مسئله به طور کلی بیان شده و از گفتن جزئیات صرف‌نظر می‌شود؛ در صورتی که در چکیده مقاله نکات ریز آن نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
· در خلاصه‌نویسی معمولاً از بیان مسائل مهم خودداری می‌شود؛ در صورتی که اصل چکیده نویسی بیان مسائل مهم و نکات کلیدی است.
· در خلاصه‌نویسی مقاله می‌توان مبحث را برای دسته‌های مختلف مخاطبان در مسیر مشخصی پیش برد؛ در صورتی که چکیده مقاله برای انتخاب آسان و جستجوی موضوعات استفاده می‌شود.
· خلاصه‌نویسی عمدتاً از یک منبع مانند کتاب تهیه می‌شود؛ در صورتی که چکیده به صورت عمده از مقالات تهیه می‌شود.
· در خلاصه‌نویسی نظم و ترتیب مطالب ذکرشده، دقیقا مطابق با نظم موجود در مقاله است؛ تنها در خلاصه‌نویسی، مطالب به صورتی کوتاه و فشرده ذکر می‌شود. اما در چکیده رعایت این مسائل ضروری نیست. در واقع، چکیده درباره گزارش بحث می‌کند و خلاصه، گزارش را قابل فهم می‌سازد.
· معمولا خلاصه در انتهای مقاله، با هدف یادآوری مطالب ذکر می‌شود و نوعی نتیجه‌گیری است. در صورتی که چکیده در ابتدای مقاله ذکر می‌شود تا خواننده بین خواندن یا نخواندن مقاله تصمیم بگیرد و بتواند ارزیابی کلی از مقاله را داشته باشد.
· در چکیده، اصل مطلب یا مقاله به صورت فشرده و با هدف حفظ قسمت‌های مهم پیام موجود در آن آورده می‌شود؛ در صورتی که، در خلاصه نویسی نکاتی از متن اصلی ذکر شده و در کنار آن، با یادآوری عناوین اصلی مقاله منجر به ارجاع مخاطب و تشویق او به خواندن متن اصلی می‌شود.
· از دیگر موارد استفاده چکیده زمانی است که خواننده درباره موضوع اطلاعاتی دارد، اما فرصت کافی برای مطالعه دقیق اصل مطلب یا مقاله را ندارد. در واقع در چکیده مهم‌ترین مباحث ذکر می‌شوند، اما در خلاصه قواعد و ضوابط خاصی برای درج مهم‌ترین مباحث، وجود ندارند.
· مخاطبانی که به خواندن خلاصه توجه نشان می‌دهند، می‌خواهند از محتوای گزارش اطلاع پیدا کنند و مخاطبانی که به خواندن چکیده مقاله علاقه نشان می‌دهند معمولا پوشش گزارش را در نظر می‌گیرند. در هر صورت هر دوی این مخاطبان، می‌خواهند بدون مطالعه کامل مقاله یا گزارش یا مرور سریع آن، مطالبی را درباره آن کشف کنند.
- پیشنهاد مطالعه: آشنایی با نکات مهم و نرم افزارهای رفرنس نویسی
جمع‌بندی
در این نوشته درباره تفاوت چکیده با خلاصه با شما صحبت کردیم تا بتوانید در تحقیقات و مقاله نویسی خود به درستی عمل کنید. همانطور که خواندید، چکیده و خلاصه مقاله با یکدیگر یک‌سری تفاوت‌های اساسی دارند و نباید با هم اشتباه گرفته شوند.
در پایان، به خاطر داشته باشید از آنجایی که بخش‌های دیگر مقاله اعم از هدف و روش، معمولا در خلاصه مقاله مطرح نمی‌شوند، بهتر است اصطلاح خلاصه، به عنوان مترادف چکیده در نظر گرفته نشود. بهتر است از خلاصه مقاله مطابق با اهداف و ویژگی‌های یک خلاصه و از چکیده مطابق با اهداف و ویژگی‌های یک چکیده استفاده شود.
