مقالات علمی غالبا در نتیجه یک پژوهش منطقی و متمرکز با تلاش یک یا چند نفر در موضوعی کاملا به‌روز تهیه و منتشر می‌شوند که هدف از نوشتن آن‌ها دستیابی به یک‌سری نتایج تازه و کاربردی است. در واقع، محقق از یافته‌های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود مقاله ای تهیه می‌کند و سایر پژوهشگران، متخصصین و علاقه‌مندان می‌توانند از این گزارش علمی استفاده کنند. تهیه گزارش از نتایج پژوهش‌ها و مطالعات انجام‌شده، یکی از مهم‌ترین مراحل تحقیق و پژوهشگری است؛ زیرا اگر محقق یا پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی و نتایج مطالعات خود را در اختیار سایر محققان و افراد قرار دهد، پژوهش و تحقیق هر چقدر هم که مهم باشد، باز هم در پیشرفت علم موثر نخواهد بود. به عبارتی، همانطور که محقق قبل از تحقیق و نوشتن مقاله، نیازمند توجه و بررسی یافته‌های علمی سایر محققین و پژوهشگران است تا بتواند به واسطه آن‌ها یافته‌های علمی خود را گسترش دهد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته‌های علمی و پژوهشی او دسترسی پیدا کرده و با استفاده از آن‌ها فعالیت‌های علمی خود را سازمان داده و تکمیل کنند.
پژوهش علمی باید شامل یک سری ویژگی‌ها و شرایط مناسب باشد تا بتواند به عنوان یک پژوهش یا مقاله باکیفیت معرفی شود. در این مقاله، ویژگی‌های مهم و اصلی پژوهش علمی ذکر شده اند که برای نوشتن مقاله توصیه میشود این ویژگی‌ها و نکات را در نظر داشته باشید.
ویژگی‌های پژوهش علمی
پژوهش علمی باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
· داشتن قابلیت مسئله‌مداری و نظریه‌پردازی
یک پژوهش و یا تحقیق کاملا به حل مسئله معطوف است و هدف نهایی از انجام آن، پیداکردن روابط علیت بین متغیرها می‌باشد که به این وسیله می‌تواند رویدادهای آینده را پیش‌بینی کند. همچنین یکی از اهداف اصلی تحقیق، وضع قوانین کلی، اصول و نظریه‌هایی است که در پیش‌بینی و تبیین رویدادها موثر باشند. معمولا پژوهش یا تحقیق، روی موضوع‌ها، گروه‌ها یا موقعیت‌های خاصی بررسی میشود. همچنین غالبا مقاله یا تحقیق فراتر رفته و خصوصیات جامعه موردنظر را از روی نمونه مشاهده‌شده، استنباط می‌کند.
· داشتن تخصص
یکی از ویژگی‌های مهم مقاله پژوهشی داشتن تخصص است و پژوهشگر یا محقق باید در زمینه‌ای که تحقیق می‌کند، از تجربه و تخصص کافی برخوردار باشد. پژوهشگر می‌داند که درباره موضوع موردنظرش چه مطالبی شناخته شده و دیگران آن را چگونه کشف کرده‌اند. در این صورت برای داشتن یک پژوهش علمی خوب توصیه میشود ابتدا با روش‌های تحیقی و اصول آن آشنا شوید، منابع لازم برای کسب اطلاعات در زمینه موردنیاز خود را بشناسید و روش استفاده از آن‌ها را بدانید. در واقع شما باید منابع و مطالب وابسته و نزدیک به موضوع تحقیق خود را به خوبی مطالعه کرده و مهارت‌های فنی لازم برای درک و تجزیه و تحلیل داده‌های مربوط به مقاله را بدانید.
· داشتن هدف
یک پژوهش علمی غالبا روی حل یک مسئله معین و تعریف شده متمرکز است. در واقع پژوهش نباید بی‌هدف و بی‌پاسخ بوده یا برای مسئله مبهمی باشد. شما باید تلاش کنید پژوهش علمی خود را با هدف و مقصد مشخصی آغاز کنید و روی حل مسئله موردنظر تاکید داشته باشید. همچنین باید تا پایان تحقیق علمی خود، در جهت هدف گام بردارید.
· داشتن قابلیت تکرارپذیری
نتایج و یافته‌های یک پژوهش علمی باید به‌صورتی باشد که اگر کسی تحت همان شرایط، پژوهش را تکرار کند، نتیجه مشابهی به دست آورد. برای این منظور بهتر است نتایج آزمون پس از تکرار تحقیق در موقعیت‌های مشابه تایید شود. هرچه این تکرار بیشتر انجام شود، می‌توان از علمی بودن تحقیق اطمینان بیشتری پیدا کرد؛ زیرا فرضیه‌های تحقیق تنها به طور تصادفی تایید نشده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت که قابلیت تکرارپذیری از ویژگی‌های مهم یک پژوهش علمی محسوب میشود.
· داشتن دقت و اعتماد
معمولا در اکثر تحقیقات، برپایه یافته‌های تحلیل داده‌ها، نمی‌توان نتایج قاطعی به دست آورد؛ زیرا نمی‌توان تما‌می جامعه آماری را مطالعه کرد. بنابراین غالبا یافته‌های تحقیق روی نمونه‌ای منتخب از جامعه موردنظر استوار میشود. نمونه‌ای که در پژوهش‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد، با در نظرگرفتن کلیه احتمالات، نمی‌تواند منعکس‌کننده ویژگی‌های دقیق جامعه موردنظر باشد و در این‌صورت ممکن است سایر مشکلات منجر به بروز خطا نیز در یافته‌ها باشند. اما در هر صورت، محقق و یا پژوهشگر تلاش می‌کند که تا جای ممکن یافته‌هایش به حقیقت نزدیک باشند.
هرچه میزان نزدیکی یافته‌ها به حقیقت بیشتر باشد، یعنی دقت مقاله بالاتر است. همچنین دقت یک مقاله، منعکس‌کننده میزان صحت نتایج حاصل از نمونه است که درباره پدیده‌های موجود در جامعه می‌باشد. اعتماد یک مقاله نیز میزان احتمالی است که برآورد پژوهشگر یا محقق از مقاله درست باشد. در واقع، به میزان احتمال صحیح بودن برآورد پژوهشگر، سطح اعتماد می‌گویند که معمولا سطح اعتماد در تحقیقات، ۹۵ درصد احتمال برآورد صحیح و تنها ۵ درصد احتمال خطا در نظر گرفته میشود. توجه داشته باشید که دقت و اعتماد از زمینه‌های مهم یک پژوهش محسوب می‌شوند که تنها از طریق طرح نمونه‌برداری مناسب و علمی می‌توان میزان بالای آن‌ها را به دست آورد. در نتیجه، هرچه دقت و اعتماد بیشتری داشته باشید، تحقیق و یا مقاله شما علمی‌تر بوده و نتایج مفیدتری خواهد داشت.
· داشتن قابلیت تعمیم‌پذیری
تعمیم‌پذیری یک مقاله یعنی قابلیت کاربرد یافته‌ها و نتایج آن، از یک وضعیت به وضعیت‌های دیگر. در این‌صورت، هرچه دامنه کاربرد نتایج و یافته‌های به‌دست‌آمده به واسطه یک پژوهش یا تحقیق علمی‌گسترده‌تر باشد، این تحقیق یا پژوهش برای مخاطب مفیدتر خواهد بود. برای اینکه مقاله‌تان تعمیم‌پذیری بیشتری داشته باشد، بهتر است نمونه موردتحقیق را به صورت منطقی تهیه کرده و سایر جزئیات دقیق برای گردآوری داده‌های موردنیاز را در نظر بگیرید.
· داشتن قابلیت افزایشی
یک مقاله یا پژوهش علمی باید شامل یک موضوع کاربردی و جدید باشد و به علم مخاطب چیزی اضافه کند. معمولا در تهیه این مقالات و پژوهش‌ها، محقق اطلاعات جدید را از منابع معتبر گردآوری کرده و با به کاربردن این اطلاعات، برای کشف حقیقت و دانش تلاش می‌کند. در نتیجه می‌توان گفت سازمان‌دهی مجدد پژوهش‌های قبلی یا بیان مجدد عینی آن چیزی که قبلا وجود داشته یا نوشته شده است، پژوهش و تحقیق به شمار نمی‌رود و تنها در حد یادگیری ارزش دارد؛ زیرا به آن‌چیزی که قبلا دانسته و شناخته شده است، دانشی اضافه نمی‌شود.
· داشتن قابلیت آزمون‌پذیری یا تجربی بودن پژوهش
یافته‌ها و نتایج پژوهش‌های علمی باید مطابق با واقعیت‌هایی باشد که با هدف پژوهش در ارتباط هستند. در این صورت می‌توان گفت که منظور از تجربی بودن پژوهش این است که مقاله باید موضوعاتی را مدنظر قرار دهد که به عنوان واقعیت قابل شناسایی و اندازه‌گیری باشند. در واقع، یکی از خصوصیات بارز تحقیقات و یا پژوهش‌های علمی امکان آزمایش علمی و عینی فرض‌های ذهنی و مطرح شده است و در واقع، تحقیق مستلزم انجام‌دادن آزمایش، مشاهده دقیق رویدادها، ثبت عینی موارد مشاهده شده و استفاده از روش‌های علمی و آماری برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات مشاهده شده می‌باشد. در طرح پژوهش، محقق یا پژوهشگر معتبرترین ابزارهای اندازه‌گیری کمی و دقیق‌ترین شکل توصیف را به کار می‌گیرد. اگر این کار امکان‌پذیر نبوده یا مناسب نباشد، توصیف‌های کیفی یا غیرکمی را در مشاهدات استفاده می‌کنند؛ اما غالبا امور غیرقابل مشاهده و غیرقابل اندازه‌گیری به روش‌های کمی یا کیفی، نمی‌توانند به عنوان موضوع تحقیق مورد مطالعه قرار بگیرند. همچنین پژوهشگر باید تلاش کند روش‌های معتبر گردآوری اطلاعات را طراحی کرده و در صورت امکان، وسایل و ابزارهای موردنیاز برای تأیید مشاهده، توصیف و تحلیل داده‌های خود را به کار گیرد.
- پیشنهاد مطالعه: مقاله مروری چیست و چه اهداف و کاربردهایی دارد؟
جمع‌بندی مطالب
تهیه و انتشار یک پژوهش علمی باکیفیت کاری سخت و زمان‌بری است و نیاز به مطالعه و تحقیق زیادی دارد. مهم‌ترین ویژگی یک پژوهش علمی به‌روز بودن و کاربردی بودن موضوع آن است و در کنار آن، محقق باید از منابع معتبر و به‌روز استفاده کند؛ تا در نهایت پژوهش علمی چیزی به علم مخاطب افزوده کرده یا به‌طور کلی ارزش علمی داشته باشد. در کنار این ویژگی ها، ویژگی‌های مهم دیگری نیز برای یک پژوهش علمی خوب در این مقاله ذکر شدند. توصیه میشود در صورتی‌که قصد تهیه و انتشار یک مقاله باکیفیت را دارید، به این ویژگی‌های مهم و اصولی توجه داشته باشید.
