خلاصه کردن مقاله فرآیند مهمی است که با هدف تمرکز دقیق روی نتایج آن مقاله، انجام شده و معمولا روی مقالاتی انجام می‌شود که در مجلات علمی چاپ شده‌اند. خلاصه یک مقاله باید شامل توصیف دقیقی از کلّیت مقاله باشد و بینش بیشتری نسبت به نتایج آن مقاله به مخاطب ارائه کند. معمولا در دانشگاه‌ها، اساتید خلاصه‌نویسی مقالات علمی را به عنوان تکلیف به دانشجویان می‌دهند و پژوهشگران نیز در برخی موارد مقالات را خلاصه‌نویسی می‌کنند. برای خلاصه کردن مقاله روش‌های مختلفی وجود دارد و در فرآیند خلاصه‌نویسی رعایت یک سری نکات و ترفندها اهمیت دارد. در این مقاله نکات مهمی برای خلاصه کردن مقاله بررسی شده‌اند که شما با استفاده از آن‌ها می‌توانید یک مقاله علمی را به خوبی خلاصه نویسی کنید.
چگونه یک مقاله علمی را خلاصه کنیم؟
برای اینکه بتوانید خلاصه کردن مقاله را به‌خوبی انجام دهید، مراحل زیر را به درستی طی کنید:
۱. چکیده مقاله را بخوانید
چکیده مقاله شامل یک‌سری پاراگراف کوتاه است که توسط نویسنده مقاله نوشته شده و غالبا بین ۱۲۰ تا ۴۰۰ کلمه را شامل می‌شود. در واقع، چکیده یک مقاله خلاصه کوتاهی از محتوای آن را ارائه می‌دهد که غالبا این خلاصه، مهم‌ترین قسمت‌های مقاله را شامل می‌شود. نوشتن چکیده به محقق یا پژوهشگر این امکان را می‌دهد که مقاله را سریع‌تر بررسی کرده تا ببیند که آیا مقاله در رابطه با موضوع موردنظرش است یا خیر. در این میان، ذکر این نکته ضروری است که چکیده مقاله با خلاصه آن تفاوت دارد و شما می توانید تفاوت چکیده و خلاصه را در همین وبسایت مطالعه کنید. در نتیجه می‌توان گفت خلاصه مقاله‌ای که شبیه به چکیده آن باشد، قطعا خلاصه ضعیفی است. چکیده مقاله کاملا فشرده است و معمولا جزئیات کامل مقاله که در خلاصه به آن‌ها توجه می‌شود، در چکیده ذکر نمی‌شوند.
۲. زمینه پژوهش را درک کنید
قبل از خلاصه کردن مقاله مطمئن شوید که موضوع یا حتی عنوان آن را متوجه شده و منظور و هدف پژوهش را درک کرده‌اید. در این صورت بهتر و سریع‌تر می‌توانید مطالب، داده‌ها و تحلیل‌های مهم مقاله را جدا کرده و آن‌ها را در خلاصه خود ذکر کنید.
برای درک بهتر زمینه پژوهش به بخش نتیجه‌گیری مقاله بروید تا متوجه شوید مقاله کجا تمام می‌شود. در این صورت اطلاعات بیشتری درباره موضوع مقاله به دست می‌آورید و متوجه می‌شوید که بحث‌ها، موضوعات موردبحث و نتیجه‌گیری‌های مقاله در نهایت به کدام سو می‌روند. در واقع اگر شما در ابتدا قسمت نتیجه‌گیری مقاله را مطالعه کنید؛ اطلاعات مندرج در مقاله را بهتر درک خواهید کرد.
توجه داشته باشید که صرفا خواندن نتیجه‌گیری مقاله به شما کمک نمی‌کند و پس از خواندن آن باید مجددا به عقب بازگشته و سایر بخش‌های مقاله را نیز مطالعه کنید. در این صورت اگر هدف شما از خواندن آن مقاله صرفا خلاصه کردن آن نیست و محتوای بخش نتیجه‌گیری مقاله برایتان کاربردی نبود، دیگر نیازی نیست تا سایر بخش‌های مقاله را بخوانید؛ اما در صورتی که می‌خواهید آن مقاله را خلاصه کنید باید به عقب بازگشته و سایر بخش‌های مقاله را نیز بخوانید.
۳. ایده اصلی مقاله را مشخص کنید
برای جلوگیری از خواندن دوباره کل بخش‌های مقاله به‌منظور یافتن ایده اصلی، سعی کنید در همان بار اول مطالعه، سؤال و ایده اصلی مقاله را مشخص کنید. برای این منظور می‌توانید در حین مطالعه یادداشت برداری کرده و بخش‌های مهم مقاله را مشخص کنید. معمولا مؤلفین مقالات در پاراگراف‌های اول و دوم مقاله هدف اصلی خود را از انجام پژوهش بیان می‌کنند. به همین دلیل لازم است به این پاراگراف‌ها توجه کنید و سعی کنید در همین قسمت، ایده اصلی مقاله را متوجه شوید. پس از آن زیر ایده اصلی مقاله خط کشیده و روی آن تمرکز کنید تا بتوانید سایر قسمت‌های مقاله را نیز از همین طریق با یکدیگر مرتبط کنید.
۴. سعی کنید در قسمت‌های مختلف مقاله ایده اصلی آن را پیدا کنید
با خواندن قسمت‌های مختلف مقاله، بخش‌های مهم هرکدام از آن‌ها را که با ایده اصلی مقاله ارتباط دارند، علامت‌گذاری کنید. روی مفاهیم اصلی مقاله تمرکز کنید و سعی کنید آن‌ها را با ایده اصلی مقاله که در قسمت ابتدایی آن مطرح شده بود، ارتباط دهید. توجه داشته باشید که نیازی نیست مقاله را کلمه به کلمه بخوانید؛ همین که ایده اصلی مقاله را درک کرده و آن را متوجه شدید، می‌توانید در سایر قسمت‌های مقاله به دنبال شواهدی مبنی بر این ایده اصلی باشید.
۵. حین مطالعه مقاله یادداشت برداری را فراموش نکنید
یکی از پراهمیت‌ترین مسائل حین خواندن مقالات علمی این است که در طول مطالعه آن، قسمت‌های مهم را علامت‌گذاری کرده و حتی از آن‌ها یادداشت برداری کنید. معمولا قسمت‌های اصلی مقاله، مقدمه آن، روش‌شناسی، نتایج و قسمت بحث و نتیجه‌گیری هستند. هنگام مطالعه هریک از این قسمت‌ها سعی کنید یادداشت‌برداری دقیقی را انجام دهید.
۶. سعی کنید توصیف کوتاهی از مقاله بنویسید
برای این منظور باید فرآیند انجام پژوهش موردنظر خود را نوشته و فهرستی از مراحل مختلف آن را تهیه کنید. این فهرست می‌تواند شامل توصیف نتیجه، توصیف روش مورد استفاده و طرح تحقیق باشد. توجه داشته باشید که در تهیه این توصیف نیازی نیست به جزئیات توجه ویژه‌ای داشته باشید.
۷. مهم‌ترین جنبه مقاله را انتخاب کنید
در این مرحله نیز می‌توانید به مهم‌ترین قسمت‌های مقاله پرداخته یا ایده‌های اصلی مقاله را مدنظر قرار دهید. همچنین می‌توانید توصیف خود را مانند چهارچوب مقاله در قسمت‌های اصلی اعم از مقدمه، روش‌شناسی و… بیاورید؛ اما بهتر است هر بخش را کاملا ساده بنوسید. توجه داشته باشید که تمامی مواردی که برای حمایت از ایده اصلی نویسنده لازم و مهم محسوب می‌شوند، باید در خلاصه مقاله آورده شوند.
۸. لغات و اصطلاحات کلیدی را مشخص کنید
تمامی‌کلیدواژه‌ها یا کلمات کلیدی مقاله باید در خلاصه منعکس داده شوند. در واقع، این مسئله بسیار اهمیت دارد که خلاصه باید به صورتی نوشته شود که برخلاف متن پیچیده مقاله، مخاطب با خواندن آن، درک سریع‌تری نسبت به خواندن مقاله اصلی دریافت کند. به همین خاطر بهتر است که تمامی کلمات کلیدی مقاله در خلاصه ذکر شده و توضیح مختصری برای آن‌ها نوشته شود. اصطلاحات رایج مقالات علمی برای چاپ در نشریات بین‌المللی و ISI را در همین وبسایت مطالعه کنید و کلمات مهم در مقاله نویسی را یاد بگیرید.
۹. سعی کنید خلاصه را کوتاه بنوسید
هدف اصلی نوشتن خلاصه این است که فشرده‌تر از مقاله باشد؛ اما در کنار آن، مهم‌ترین نکات مقاله را شامل شود تا در نهایت درک مقاله و استفاده از آن برای مخاطب یا حتی برای خود نویسنده خلاصه ساده‌تر شود. برای این منظور شما می‌توانید خلاصه مقاله را در چند پاراگراف و در قالب تقسیم‌بندی‌های اصلی مقاله، به صورت کاملا ساده و مختصر بنویسید.
۱۰. از ضمایر شخصی استفاده نکنید و تن نوشتاری مقاله را عینی نگه دارید
در خلاصه‌نویسی مقاله توصیه می‌شود از ضمایر مختلف اعم از من، شما، ما یا نظر من، نظر شما و… استفاده نکنید. همچنین فراموش نکنید که هدف از خلاصه‌نویسی نقد مقاله نیست و شما باید تنها خلاصه‌ای جامع و کاربردی از مقاله را ارائه دهید.
۱۱. ایده اصلی مقاله را با زبان خودتان تعریف کنید
همانطور که گفته شد، در ابتدای مقاله، پژوهشگر درباره ایده اصلی صحبت می‌کند. در این صورت شما نیز بهتر است خلاصه را از توصیف ایده اصلی شروع کنید. پس از توصیف ایده اصلی، خلاصه مقاله می‌تواند با ذکر سؤال یا سوالات پژوهشی یا روش‌های سنجش که برای نوشتن ادامه خلاصه اهمیت دارند، پیگیری شود.
۱۲. متدولوژی استفاده‌شده در مقاله را، در خلاصه آن ذکر کنید
متدولوژی استفاده شده در مقاله، همان ابزارهای اندازه‌گیری، نمونه‌گیری و روش‌های انجام پژوهش هستند. در واقع، شما باید در خلاصه مقاله ذکر کنید که مؤلف آن، چگونه و پس از طی‌کردن چه مراحلی به نتایج دست پیدا کرده است. برای این منظور مطرح کردن اینکه نویسنده مقاله چگونه ایده اصلی را مورد سنجش قرار داده، کافی است. توجه داشته باشید که در خلاصه مقاله، صرفاً اطلاعات تحلیل‌شده ارائه می‌شود و ذکر اطلاعات پردازش‌نشده در خلاصه مقاله جایز نیست.
۱۳. نتایج مقاله را توصیف کنید
یکی از مهم‌ترین قسمت‌های مقاله، قسمت نتایج آن است. برای توصیف نتایج بیان کنید که آیا نتایج نشان می‌دهد که محقق در آن چیزی که به یافتن آن تمایل داشته است، موفق بوده است یا خیر. همچنین محقق چه نتیجه‌ای از انجام این تحقیق کسب کرده یا این تحقیق چه کاربردهایی می‌تواند داشته باشد. در این میان توجه داشته باشید که خلاصه مقاله نباید ویراستاری شده یا شخصی که مقاله را خلاصه‌نویسی می‌کند نباید تفاسیر شخصی خود را به آن اضافه کند. در واقع هدف اصلی خلاصه‌نویسی مقاله بیان نکته‌نظرات نویسنده آن مقاله است. همچنین استفاده از نقل‌قول مستقیم نیز در خلاصه مقاله توصیه نمی‌شود و شما باید سعی کنید با تأکید روی ایده اصلی مقاله، جملات و کلمات خود در رابطه با محور اصلی مقاله را، به‌خوبی در خلاصه انعکاس دهید.
اگر این مراحل را به دقت انجام دهید، به‌سادگی می‌توانید یک مقاله را خلاصه‌نویسی کنید. در تمامی شرایط توصیه می‌شود پس از خلاصه کردن مقاله موردنظر خود، آن را بازبینی کنید. برای این منظور به عقب برگردید و بررسی کنید که آیا ایده اصلی مقاله در خلاصه‌ای که نوشته‌اید به طور دقیق انعکاس یافته است یا خیر. در این صورت می‌توانید از کیفیت خلاصه خود اطمینان بیشتری داشته باشید. از اینکه تا انتهای این نوشته با ما همراه بودید از شما متشکریم و امیدواریم خلاصه کردن مقاله خود را به بهترین شکل انجام دهید.
