ضریب تاثیر، معیاری برای سنجش مقالات و مجله‌ها
در دنیای مقالات علمی، واژگان مهم و پرکاربردی وجود دارد که اگر بخواهید به آن وارد شوید، باید با تمامی این کلمات آشنایی داشته باشید. یکی از همین واژگان که نقش مهمی نیز در دنیای مجلات و مقاله‌های معتبر علمی دارد، ضریب تاثیر (Impact factor) است. این ضریب، می‌تواند نشان دهنده کیفیت و خیلی موارد دیگر مشابه با آن باشد و اعتبار یک مجله را تعیین کند. اگر می‌خواهید بیشتر با این ضریب آشنا شوید، حتما این مطلب را تا انتها مطالعه کنید.
ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور چیست؟
ضریب تاثیر، شاخصی علمی است که میانگین استنادها به مقالات منتشر شده در مجله‌ای علمی را نشان می‌دهد. این شاخص می‌تواند نماد و یا نشانه‌ای از اعتبار مجله و مقالاتی باشد که در آن به چاپ رسیده است. در واقع هر چقدر ضریب تاثیر یک مجله بیشتر باشد، به این معنا است که آن مجله از اعتبار و ارزش بیشتری نیز برخوردار است.
با پیشرفت سریع علم، نقش مجلات و مقالاتی علمی در اشاعه نتایج تحقیقات و دستاوردهای علمی بسیار مهم شده است. ضمن این که تعداد مقالاتی که منتشر میشود نیز بسیار زیاد است و به شاخصی برای تعیین میزان اعتبار آن نیاز است. در واقع باید از میان کارهای علمی متعددی که در طول هر سال صورت می‌گیرد، معیاری را تعیین کرد که بتوان با استفاده از آن، معتبرترین و بهترین مقالات و مجله‌ها را پیدا کرد. شاخص تاثیر دقیقا همان معیاری نیست که جوامع علمی بتوانند بدون هیچ قید و شرطی به آن استناد کنند اما با این حال، ارزش بالایی نیز در این مسیر دارد.
آشنایی با تاریخچه ضریب تاثیر
در سال ۱۹۷۵، یوجین گارفیلد که مدیر موسسه ISI بود، معیاری برای سنجش مقالات و مجلات علمی تعیین کرد و نام آن را ضریب تاثیر گذاشت. از آن زمان، به طور سالانه تمامی مجلات علمی مورد بررسی قرار می‌گیرند و این شاخص برای آن‌ها مشخص میشود.به طور کلی دو نوع ضریب تاثیر وجود دارد که به شرح زیر است.
- ایمپکت فاکتور دو ساله
- ایمپکت فاکتور پنج ساله.
عامل تاثیر چگونه محاسبه میشود؟
محاسبه ضریب تاثیر هر سه سال یک بار صورت می‌گیرد. به عبارتی دیگر برای هر سال معین، عامل تاثیر یک مجله، متوسط تعداد ارجاعات داده شده به هر مقاله منتشر شده، در طی دو سال متوالی قبلی است. به عنوان مثال، اگر در سال ۲۰۱۰ جمعا ۵۰ ارجاع به مقاله‌های سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۰۸ صورت گرفته باشد و در این مجله، در دو سال قبلی ( منظور سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۰۸ است )، تعداد ۶۰ مقاله چاپ شده باشد، ضریب تاثیر آن مجله از تقسیم ۵۰ بر ۶۰ به دست می‌آید که ۰.۸۳ است.
این عدد به این معنا است که به طور متوسط هر مقاله آن نشریه، ۰.۸۳ مرتبه مورد استناد قرار گرفته است. البته با توجه به این که افراد، مجلات و شرکت‌های زیادی هستند که این شاخص را جعل می‌کنند، ضریب تاثیر در نحوه ارزیابی مقالات علمی انتشار یافته شرایط بحث برانگیزی دارد.
ایمپکت فاکتور چه تاثیری بر مجلات دارد؟
با استفاده از ضریب تاثیر، می‌توان ژورنال‌ها و یا همان مجلات معتبر علمی، در سطح جهان را شناسایی و با یکدیگر مقایسه کرد. پایگاه داده وب‌آوساینس، بیش از ۱۱ هزار مجله علمی را رتبه‌بندی می‌کند و به کاربران خود نمایش می‌دهد. این پایگاه علمی، هم امکان جست و جو میان مجلات معتبر و هم امکان جست و جو برای مقالات مختلف را برای دانشجویان، اساتید و پژوهشگران فراهم می‌کند.
آیا ضریب تاثیر عامل مهمی در سنجش اعتبار است؟
بسیاری از کارشناسان و اساتید معتقد هستند که ضریب تاثیر آن قدرها هم ارزشمند نیست، زیرا شاخص کاملی برای سنجش مقالات و مجله‌ها به شمار نمی‌رود. اما با این حال، امروزه در دنیا شاخص بهتر و کامل‌تری نیز از آن وجود ندارد و به همین دلیل، باید به آن برای مقایسه ژورنال‌های مختلف و بررسی اعتبار جهانی و علمی مقالات و مجله‌ها اکتفا کرد.
البته روش‌های دیگری هم برای بررسی وضعیت و ارزش مقالات و محلات در نظر گرفته میشود که هیچ یک به اندازه ضریب تاثیر مشهور نیستند. تجربه نشان می‌دهد مجلاتی که از ارزش زیادی برخوردار هستند و اعتبار زیادی دارند، به سختی مقالات مختلف را می‌پذیرند. معمولا تمامی این مقالات از ایمپکت فاکتور بالایی برخوردار هستند و به همین دلیل، اعتمادها نسبت به این شاخص بیشتر شده است و استناد به آن را کافی کرده است.
چه ارتباطی میان ایمپکت فاکتور و کیفیت مجلات وجود دارد؟
همانطور که بیان شد، فرمول محاسبه ایمپکت فاکتور دارای منتقدان بسیار زیادی است و به همین دلیل نمی‌توان ارزش واقعی مجلات را با استفاده از این ضریب شناسایی کرد. با توجه به همین موضوع، معمولا ارزش مقالات منفرد را با استفاده از این ضریب نمیسنجند و بیشتر از آن برای بررسی اعتبار کلی مجلات استفاده می‌کنند.
در واقع این شاخص می‌تواند نشان دهد که مجله مورد نظر، در جذب مقالات با کیفیت موفق بوده است. خیلی از منتقدان ایمپکت فاکتور معتقدند که این شاخص بر اساس میانگین داده‌هایی به دست می‌آید که توزیع نرمال ندارند و در نتیجه نمی‌توان روی آن به عنوان شاخصی بسیار دقیق حساب کرد. به عبارت دیگر، ضریب تاثیر وضعیت کلی یک مجله را بررسی می‌کند و در صورتی که یک مقاله در مجله‌ای با ضریب تاثیر بالا چاپ شود، نمی‌توان نتیجه گرفت که دارای سطح علمی بالایی است.
چگونه ضریب تاثیر مجلات را مقایسه کنیم؟
برای این که بتوانید به ایمپکت فاکتور مجلات دسترسی داشته باشید، می‌توانید به سایت مربوطه به ان مجله مراجعه کنید و اطلاعات مورد نیاز را به دست بیاورید. البته برای مقایسه و یا جلوگیری از هرگونه سو استفاده، می‌توانید به سایت‌های معتبری مانند موارد زیر نیز مراجعه کنید.
- SJR
- Bioxbio
- CiteFactor
سخن پایانی
در این مطلب از وب‌سایت دستیار دانشجو، هر آنچه لازم بود در مورد ضریب تاثیر بدانید را بیان کردیم. در دنیای علم و دانش امروز، یکی از نیازهای اساسی رتبه‌بندی و ارزیابی فعالیت محققان وجود دارد. تمامی پژوهشگران و نویسندگان دوست دارند مقالات خود را در مجلاتی که اعتبار جهانی بالایی دارند چاپ کنند، به همین دلیل، به سراغ مجلاتی می‌روند که ایمپکت فاکتور بالایی داشته باشند. البته باید دقت داشته باشید که این شاخص تنها معیار برای شناسایی مجلات معتبر نیست و نباید تنها به آن استناد کرد.
